अवतार: आग आणि राख: पँडोराच्या नवीन अध्यायात हरवलेले आणि स्वतःचा शोध

चित्रपट 'अवतार: आग आणि राख' मध्ये, पँडोराचे जग सागरापलीकडे जात अग्नी आणि राखेच्या जगात प्रवेश करते. जेम्स कॅमेरॉनच्या या नवीन भागामध्ये प्रेक्षकांना ग्रहाच्या यापूर्वी कधीही न पाहिलेल्या भागांची ओळख होते, जे त्याचे अधिक गडद आणि कठोर रूप दर्शवते.

चित्रपटाची सुरुवात सली कुटुंबाच्या नेटियमच्या (जेमी फ्लॅटर्स) निधनानंतरच्या दुःखाने होते. दुसरा मुलगा लो'क (ब्रिटेन डाल्टन) आपल्या पूर्वजांच्या झाडांशी असलेल्या आत्मिक संबंधातून मोठ्या भावाशी संवाद साधतो. यातून 'नावी' लोकांची संकल्पना समोर येते की, मृत्यू हा शेवट नाही, तर एक संक्रमण आहे, एक अतूट बंधन आहे. दुसरीकडे, नेटिरी (झोई साल्डाना) अजूनही दुःखात आहे, तर जेक (सॅम वर्थिंग्टन) कुटुंबाचा प्रमुख म्हणून जबाबदारी सांभाळण्याचा प्रयत्न करत आहे.

जेक एका कठीण परिस्थितीत सापडतो जेव्हा तो मानवी किशोरवयीन स्पायडरला (जॅक चॅम्पियन) त्याच्या संरक्षणासाठी 'विंड एक्सप्रेशन्स' जमातीकडे सोपवण्याचा निर्णय घेतो. पँडोरावर जन्मलेला पण मानवी शरीर असलेला स्पायडर हा 'सीमेवरचा जीव' आहे, जो नावी किंवा मानव कोणाच्याही गटात पूर्णपणे बसत नाही. हा निर्णय त्याला वाचवण्यासाठी असला तरी, तो आपल्या कुटुंबासाठी धोकादायक ठरू शकणाऱ्या व्यक्तीला समाजातून बाहेर काढण्याचा प्रयत्न आहे. आपल्या कुटुंबाचे रक्षण करण्यासाठी आपल्यासारख्याच जवळच्या व्यक्तीला दूर करण्याची जेकची घालमेल, 'अवतार' मालिकेतील कौटुंबिक मूल्यांच्या प्रश्नाला पुन्हा एकदा समोर आणते.

परंतु, वॅरन (उना चॅपलिन) यांच्या नेतृत्वाखालील 'राखेच्या जमाती'च्या हल्ल्यामुळे हा प्लॅन अयशस्वी होतो आणि सली कुटुंब पुन्हा एकदा जीव वाचवण्यासाठी संकटात सापडते. 'राखेची जमात' ही यापूर्वी मालिकेत दाखवलेल्या निसर्गाशी सुसंवाद साधणाऱ्या जमातींपेक्षा वेगळी आहे. ज्वालामुखीचा प्रदेश आणि राखेच्या जमिनीवर राहणारी ही जमात अग्नी आणि विनाश याला 'सर्वात शुद्ध शक्ती' मानते. मात्र, कर्नल क्वारिट्च (स्टीफन लैंग) यांच्या भेटीनंतर 'राखेची जमात' बदलू लागते. 'आकाशातील लोक' (पृथ्वीवासी) वापरत असलेली शस्त्रे, म्हणजेच धातू हातात आल्यावर त्यांची पवित्रता हळूहळू कमी होऊ लागते. यातून पँडोराचे जमाती 'आकाशातील लोकां'चा द्वेष का करतात हे स्पष्ट होते आणि संस्कृतीमुळे होणारा निसर्गाचा विनाश प्रतीकात्मकरित्या दर्शवला जातो.

'अवतार: आग आणि राख' हा चित्रपट जबरदस्त व्हिज्युअल इफेक्ट्सने प्रेक्षकांना आकर्षित करतो. जेम्स कॅमेरॉन यांनी पहिल्या भागात पाण्याच्या जगावर लक्ष केंद्रित केल्यानंतर, आता ज्वालामुखीच्या प्रदेशावर आधारित पँडोराचे एक वेगळे रूप सादर केले आहे. पाण्याच्या जमातीद्वारे त्यांनी निसर्गाची जीवनदायिनी शक्ती दाखवली, तर या भागात राख उडणाऱ्या ओसाड जमिनीद्वारे निळ्या पँडोराच्या पूर्णपणे विरुद्ध चित्र उभे केले आहे. हा केवळ पार्श्वभूमीतील बदल नाही, तर निसर्गाचे दुसरे रूप उलगडण्याचे एक साधन आहे. 'माझी जमात मरत असताना इवा (ईश्वरी शक्ती) ने प्रतिसाद दिला नाही,' या वॅरनच्या संवादामधून निसर्ग जीवदान देऊ शकतो, त्याच वेळी क्रूरही ठरू शकतो हे सूचित होते.

ओळख (identity) हा मुद्दाही चित्रपटात मध्यवर्ती आहे. लो'क आपल्या भावाच्या मृत्यूनंतर काय वाचवायचे याबद्दल गोंधळलेला आहे, तर स्पायडरला आपण कोठे आहोत हे कळत नाही. जेकला मानव आणि नावी जमातीचा नेता या दुहेरी भूमिकेत सतत निवड करावी लागते. 'अवतार: आग आणि राख' आपल्याला आठवण करून देतो की, ओळख जन्मतः मिळत नाही, तर ती अनेक अनुभव आणि निवडींमधून तयार होते.

'अवतार: आग आणि राख' हा चित्रपट केवळ अत्याधुनिक तंत्रज्ञान आणि भव्यतेसाठीच नाही, तर कौटुंबिक प्रेम, हानी आणि स्वतःचा शोध घेण्याची कथा म्हणूनही महत्त्वाचा आहे.

मराठी प्रेक्षक या चित्रपटाच्या भव्यतेने आणि पँडोराच्या नवीन, धोकादायक जगात झालेल्या प्रवेशाने भारावून गेले आहेत. ते सली कुटुंबाच्या भावना, त्यांची आव्हाने आणि नताल्याच्या (Na'vi) संस्कृतीतील मृत्यू आणि ओळखीसारख्या विषयांवर चर्चा करत आहेत.